📍روشنگری دورۀ شور فکری گسترده ای بود چونان پاشیدن نور بر تاریکی،که از 1650تا1789میلادی طول کشید و قرن هجده را به عصر عقل نام بردار گردانید.انگلستان گهواره آن و فرانسه سرزمین بلوغ آن بود و در آمریکا از همه جا بیشتر به تحقق خود نزدیک شد.
فیلسوفان فرانسوی منتقد نظام سیاسی بودند که سلامت اقتصادی جوامع را نابود کرده بود.سرف داری و نوعی بردگی که میلیونها روستایی روی زمینها خرید فروش میشدند و جان میکندند و هیچ راه پیشرفتی هم نداشتند را مورد حمله قرار دادند.در شرق اروپا وضع اسفناکتر بود اما در خود فرانسه هم طبقۀ اشراف هنوز امتیازات دیرپای تبعیض آمیز خود را حفظ کرده بودند و با شرایط اسفناک آنان حق گرفتن مالیات و عوارض هم برای خود قائل بودند.
آداب و رسوم سنتی هنوز فعالیتهای حرفه ایی و بازرگانی را در چارچوب پیشینۀ خانوادگی محدود می کرد.بسیاری از پسران از تغییر شغل ناتوان بودند و باید طبق سنت شغل پدران را دنبال کنند.اتحادیه های صنفی مجمعی دیکتاتوری بود که مشخص میکرد محصولات چگونه و به دست چه کسانی تولید شود.فیلسوفان روشنگری در چنین فضایی مبشر حق آزادی انتخاب شغل و امکان انتخاب محل سکونت و دیگر حقوق اولیه بودند که از اکثریت مردم دریغ شده بود که حتی رعیت حق خرید زمین بدون مداخلۀ اشراف را نداشتند.
برخی از فیلسوفان مرکانتالیسم(سوداگری)که سیاست اقتصادی رایج در اکثر کشورهای غربی را به باد نقد سپردند که سیاستش ضد تجارت آزاد بود.
در آن هر حکومت باید همۀ وجوه اقتصادش یعنی صادرات،واردات،تولید و توزیع کالا و خدمات را کنترل کنند.هر شرکت برای حمایت از صنایع داخلی در برابر رقیب خارجی بر روی کالا های وارداتی مالیات می بست.چنین نظارت سفت و سختی در جهت استقلال و بهبود صادرات اتخاذ می شد.
🔅اما گروهی از اندیشمندان روشنگری فرانسه به نام فیزیوکراتها(طبیعیون)به رهبری«فرانسوا کِنه»(طبیب لوئی15)این پنداشتها را مورد حمله قرار داد.آنها مرکانتالیسم را ناکارمد و ناتوان از برقراری رفاه برای همه می دانستند.آنان نظامی متکی بر قانون طبیعی را بشارت می دادند.پول در این نظام چنانکه خون در شریان جاریست جاری می گردد و از قوانین طبیعی در ارگانیسم زنده پیروی می کند.آنان باور داشتند اقتصادی که دولت آن را به حال خود واگذارد از این قوانین مرکانتالیستی برتر است.
بنا بر سخن مشهوری روزی لوئی15 از کِنه پرسید اگر او پادشاه بود چه فرمانی میداد؟
و او گفته بود:”هیچ”.
پس چه کسی حکومت کند؟کِنه گفته بود:«قوانین» که منظورش قوانین طبیعی اقتصاد بود.
در 1776 دیگر بزرگ روشنگری آدام اسمیت در«کندوکاوی در سرشت و علل ثروت ملل»استدلالهای فیزیوکراتها را حتی پیشتر برد.
📄قانون نخست آدام اسمیت نفع شخصی بود.مردم کار میکنند تا به خود منفت برسانند نه به دیگران.اما این نفع به ظاهر خودخواهانه،هنگامی که با دو قانون طبیعی دیگر همراه شود به نفع کل اقتصاد است:
1️⃣-قوانین رقابت.در یک بازار آزاد که از سوی حکومت و اصناف کنترل نشود،رقابت تولیدکنندگان را مجبور به تولید کالاها و خدمات بهتر و فروش آنها به قیمت پایینتر برای بقای کار و کسبشان می کند.
2️⃣-قانون عرضه و تقاضا.دلیل اینکه کسیی وقت خودش را صرف تولید چیزی میکند به نظر اسمیت کسب سود است.اما تولید کننده ها تنها در صورتی می تواند که موفق شود که تقاضا یا تمایلی در میان مصرف کنندگان برای آن محصول وجود داشته باشد.
به نظر اسمیت،این فرایند عرضه و تقاضا بر آزادی در بازار مبتنی است.اسمیت عقلگرایی درون روشنگری بود که هدف رفاه همگانی بود.اسمیت بر خلاف آنچه برخی منتقدانش می اندیشیدند،طرفدار این نبود که به بنگاه های اقتصادی مطلقا هر کاری بکنند،به ویژه اگر به طبقۀ بینوای کارگر آسیب می رساندند.در واقع او با طبقۀ کارگر همدردی نشان می داد و طرفدار دستمزدهای بالا در دورۀ رونق اقتصاد بود.او معتقد بود نه فقط ثروتمندان و قدرتمندان بلکه تمام جامعه باید از اقتصاد شکوفا بهره مند شوند.
📚از عصر روشنگری
روشنگری و لیبرالیسم رابطه وثیق با هم داشته جان لاک از پدران روشنگری غربی در انگلیس است که بر روشنگری فرانسه تاثیر گذاشت.مونتسکیو با روح القوانین مهمترین سند عصر روشنگری را تدوین نمود. شگفت انکه برخی طرفداران محافظه کار بازار آزاد راه مخالفت با روشنگری را در پیش گرفته اند!بازار آزادی و سرمایه داری که مولود روشنگری در خروج از قرون وسطا و فئودالیسم بود.
