امید بدون خوش‌بینی و زیستن در پیچیدگی
محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
✅ منتخب اول. «سلام آیندگان ایران زمین، شما که پنجاه سال بعد و بعدتر پا به این جهان پیچیده می‌گذارید. امیدوارم حال و روزتان خوب باشد. ما سخت نگران شما و آینده هستیم. همه‌ی مردم از حال شما و آینده می‌پرسند و می‌خواهند بدانند آینده این جامعه خوب است یا بد؟ جامعه رو به ویرانی می‌رود یا آبادانی، پیشرفت می‌کند یا پسرفت، امیدی به آن هست یا نیست؟» (نامه‌ای به نسل آینده، ص. 225)
✅ منتخب دوم. «مهم‌ترین مشکل کشور ما این است که با وقوع هر حادثه‌ای، انگار نخستین بار است این اتفاق برای‌مان افتاده است. نمی‌توانیم حتی از تجربیات گذشته خود استفاده کنیم. یعنی به علت وجود فرهنگ شفاهی بین مردم و حتی مسئولان امر، تجربیات گذشته به صورت جامع مکتوب نشده است.» این جمله را یک عضو هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان چند روز بعد از زلزله بم گفته است.
✅ منتخب سوم. آرنولد ویلسون اولین مورخی بود که تاریخ زلزله‌ها در ایران را بررسی کرد. ویلسون مقاله‌اش را در سال 1930 چاپ کرد و فهرستی از زلزله‌ها که بین 1500 تا 1930 میلادی در ایران رخ داده بود تهیه کرد. زلزله‌های 1800 تا 1908 میلادی هفتاد مورد و از 1908 تا 1930 نیز پنجاه زلزله (هر شش ماه یکی) ثبت شده است.
سه قطعه بالا را از کتاب «فرهنگ و فاجعه: جستارهایی انسان‌شناختی درباره مصیبت‌های جمعی در ایران» نوشته نعمت‌اله فاضلی که انتشارات فرهامه در سال 1399 منتشر کرده است انتخاب کرده‌ام. نویسنده به گفته خودش «مردم‌شناس و مردم‌نگار مردم‌مدار» است. او به زبان مردم و برای آن‌که مسائل روز و حتی پیچیده را به بخشی از آگاهی مردم تبدیل کند دست به قلم می‌برد.
✅ چرا حوادث طبیعی نظیر زلزله برای مورخی انگلیسی جلب توجه کرده و نود سال پیش درباره آن تحقیق کرده و مقاله نوشته است؟ و چرا این وقایع هر بار در ایران خودمان رخ می‌دهند گویی اولین بار است و تجارب گویی ثبت نشده یا به کفایت ثبت نشده‌اند و به‌کار گرفته نمی‌شوند؟ سؤال مهم این است که چرا «تجارب حاصل از فجایع به بخشی از فرهنگ تبدیل نمی‌شوند؟» کتاب سعی می‌کند از این حد فراتر رفته و فجایع ناشی از حوادث طبیعی را به بخشی از فرهنگ تبدیل کند.
✅ کتاب به زبانی بسیار جذاب و ساده، فاجعه‌شناسی، نقش علوم اجتماعی و انسانی در فاجعه‌شناسی و ابعاد مختلف حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله و کرونا را بررسی کرده و تلاش می‌کند تجربه انسانی ایرانی از این حوادث را به بخشی از فرهنگ تبدیل کند. کتاب برای جامعه ایرانی که با تحلیل غیرفنی حوادثی نظیر زلزله، سیل و کرونا آشنا نیست و همواره آن‌ها را پدیدههای طبیعی در حیطه علوم فنی، مهندسی و پزشکی دیده، جالب و نوآورانه است.
✅ بخش مربوط به کرونا موضوعی زنده و در چارچوب زندگی روزمره امروز ایرانیان را بررسی می‌کند. ابعاد مختلف این پدیده از ضربه فرهنگی کرونا تا نوروز، سیاست انتقادی سلامت، زندگی در قرنطینه، مسئولیت‌پذیری شهروندی و … در رابطه با کرونا بررسی شده‌اند. کتاب واقعاً به هدف نویسنده‌اش یعنی بردن این مباحث به دل گفت‌وگوی اجتماعی درباره آن‌ها و تبدیل کردن‌شان به بخشی از آگاهی جامعه ایرانی پایبند است.
✅ نویسنده در آخرین بخش کتاب، رابطه علم، دانشگاه و ضرورت بازنگری در دانشگاه برای مواجهه با پاندمی کرونا را بررسی می‌کند. تغییر در آموزش عالی برای مواجه شدن با پدیدههای طبیعی و وضعیت ناشی از پاندمی پیام مهم این بخش است.
✅ یکی از جذاب‌ترین بخش‌های کتاب برای بسیاری می‌تواند مقدمه نویسنده درباره خودش، هدفش و سیر رسیدن او به نقطه‌ای باشد که اکنون در آن ایستاده است؛ اما برای من نامه‌ای که نویسنده به نسل آینده ایرانیان نوشته جذاب‌تر است: «نامه‌ای به نسل آینده: امید بدون خوش‌بینی و زیستن در پیچیدگی».
✅ پیام کتاب هم می‌تواند همین باشد: اگر تلاش و با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و همه حوادث طبیعی و غیرطبیعی را هم‌چون تجربه‌هایی عمیق به بخشی از فرهنگ مبدل سازیم، به تدریج ظرفیت زیستن با امید بدون خوش‌بینی و تاب آوردن در مقابل پیچیدگی جهان را کسب خواهیم کرد.
(اگر می‌پسندید به اشتراک بگذارید.)
@fazeli_mohammad
