جریان تحولی و سنت/ از کتاب قانون، قانون‌گذاری و آزادی/ اثر فردریش فون هایک
ترجمه موسی غنی نژاد و مهشید معیری
“هایک به هیچ وجه معتقد به تسلیم بی قید و شرط به همه سنت‌ها نیست”
سنت‌ها از دیدگاه هایک ریشه در انتزاع به عنوان شیوه سازگاری انسان با محیط و دیگر انسان‌ها دارند. سنت‌ها عبارتند از برخی از ارزش‌ها، آداب و رسوم و قواعد رفتاری که از طریق تقلید و فراگیری از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابد و نظم اجتماعی معینی را به وجود می آورد. به عقیده هایک سنت‌ها طی یک جریان تحولی طولانی و در فرایند سازگاری انسان با محیط طبیعی و اجتماعی شکل می‌گیرند و رمز بقای آنها میزان موفقیت‌شان در این سازگاری است. او تاکید می‌ورزد که سنت ها محصول عقل انسان نیستند بلکه همین فرایند سازگاری است که عقل را به وجود می‌آورد؛ یعنی عقل در چهارچوب سنت‌ها و در جریان تحولیِ آنها شکل می‌گیرد ….
…. اما این سخن به این معنا نیست که عقل نمی‌تواند بر سنت و جریان تحولی آن موثر واقع شود بلکه منظور این است عقل قادر به تغییر کل مجموعه سنت‌ها و ابداع کامل آنها از نو نیست. عقل به عنوان محصول فرایندهای پیچیده تحولیِ سنت‌ها نمی‌تواند بر کل این فرایندها احاطه یابد اما می‌تواند بخشی از مجموعه فرهنگی (کل سنت‌ها) را با اتکا به بقیه مجموعه متحول سازد یا مسیر آن را تغییر دهد. از این رو هایک می‌گوید: “هر پیشرفتی باید مبتنی بر سنت باشد”. آنچه عقل انجام می‌دهد اصلاح برخی سنت‌ها است نه ابداع کل آنها. “حتی موفقیت نوآوری یک سنت شکن و اعتماد مقلدین به وی باید در سایه رعایت دقیق اکثر قواعد موجود [مابقی مجموعه سنت‌ها] به دست آید”….
…. “به هیچ وجه مدعی نیستیم که هر سنتی، به عنوان سنت، مقدس و غیرقابل انتقاد است، بلکه به سادگی میگوییم که مبنای انتقاد از هر گونه محصول سنتی باید همیشه در محصولات دیگر سنت، که نمی‌خواهیم یا نمی‌توانیم در موردشان تجدید نظر کنیم، جست‌وجو شود. به سخن دیگر، جنبه‌های خاص یک فرهنگ باید همیشه و فقط در زمینه همین فرهنگ مورد سنجش قرار گیرد… ما تنها می‌توانیم بخش‌هایی از یک مجموعه [فرهنگ، سنت] را اصلاح کنیم و هرگز نمی‌توانیم آن را به کلی و بر مبنای برنامه متفاوتی از نو بسازیم”. هایک بر این رای است که تمدن‌های پیشرفته در نتیجه رواج برخی سنت‌ها، که مضمون اصلی آنها آزادی فردی است، امکان‌پذیر شده‌اند. بنابراین سنت‌هایی را تایید می‌کند که مشوق آزادی فردی هستند. به همین لحاظ، هایک خود را آزادی‌خواه (لیبرال) می‌داند و نه محافظه‌کار.
