سراب تورم ، هنری هازلیت

◀️در اینجا خواهیم کوشید که ببینیم دقیقاً چرا و چگونه افزایشی در مقدار پول موجب افزایش قیمت‌ها می‌شود.

✏️ افزایش مقدار پول به دلیل معیّنی به وجود می‌آید. بیایید فرض کنیم که این افزایش بدان دلیل به وجود می‌آید که دولت از محل عواید مالیات‌ها (یا از محل فروش اوراقی که مردم از محل پس‌اندازهای واقعی بهای آن را می‌پردازند) خرج‌هایی بزرگتر از آنچه می‌تواند یا مایل است، انجام می‌دهد؛ مثلاً فرض کنید دولت برای پرداخت پیمانکاران جنگ پول چاپ کند. در این صورت، اولین تأَثیر این خرج‌ها، افزایش قیمت کالاهای مورداستفاده در جنگ و گذاشتن پول اضافی در دست پیمانکاران جنگ و کارکنان‌شان خواهد بود.

✏️ در آن صورت، پیمانکاران جنگ و کارکنانشان درآمدهای پولی بالاتری خواهند داشت. آن پول را برای کالاها و خدمات خاصی که می‌خواهند، خرج خواهند کرد. فروشندگان این کالاها و خدمات قادر خواهند بود به دلیل این تقاضای افزایش‌یافته قیمت‌هایشان را افزایش دهند. آنان که درآمد پولی‌شان افزایش یافته، مایل خواهند بود که به‌جای چشم‌پوشی از این کالاها، این قیمت‌های بالاتر را بپردازند؛ زیرا آن‌ها پول بیشتری خواهند داشت و یک دلار از دید هر یک از ایشان، ارزش ذهنی کوچکتری خواهد داشت. بیایید پیمانکاران جنگ و کارکنانشان را گروه الف) بنامیم، و کسانی را که گروه (الف) مستقیماً از آن‌ها کالاها و خدمات اضافیشان را می‌خرند، گروه (ب) بنامیم. گروه (ب) در نتیجه‌ی فروش بیشتر و قیمت‌های بالاتر، حالا به نوبه‌ی خود کالای بیشتر و خدمات بیشتری از گروه دیگری به نام گروه (ج) می‌خرد. گروه (ج) به نوبه‌ی خود قادر خواهد بود قیمت‌های خود را افزایش دهد و درآمد بیشتری خواهد داشت که از طریق گروه (د) خرج می‌کند، و همین‌طور الى آخر، تا افزایش قیمت و درآمد پولی عملاً در تمام کشور را بپوشاند. وقتی این فرایند کامل شد، در صورت سنجش از منظر پول، تقریباً همه درآمد بالاتری خواهند داشت؛ لذا (با فرض آنکه تولید کالا و خدمات افزایش نیافته باشد) قیمت کالاها و خدمات به تناسب افزایش خواهد یافت، و کشور ثروتمندتر از گذشته نخواهد بود.

✏️ اما این بدان معنی نیست که ثروت و درآمد نسبی یا مطلق همه همان خواهد ماند که پیشتر بود. برعکس، مسلماً فرایند تورم تأثیرات متفاوتی بر ثروت گروه‌های مختلف دارد. گروه اول که پول اضافی را دریافت می‌دارد، بیشترین سود را خواهد کرد؛ مثلاً درآمد پولی گروه (الف) قبل از افزایش قیمت‌ها افزایش یافته است. بنابراین این گروه قادر خواهد بود که تقریباً به تناسب افزایش سود، کالاهای بیشتری را خریداری کند. درآمد پولی گروه (ب) بعدها افزایش می‌یابد، یعنی وقتی قیمت‌ها تا حدودی افزایش یافته‌اند؛ گروه (ب) نیز از نظر کالا داراتر خواهد بود؛ اما در این میان، گروه‌هایی که هنوز افزایشی در درآمد پولیشان نداشته‌اند، مجبور خواهند بود که برای چیزهای که می‌خرند، قیمت‌های بالاتری را بپردازند، که بدان معنی است که مجبور خواهند بود با سطح زندگی پایین‌تر از قبل بسازند.

✏️  می‌توانیم این فرایند را با مجموعه‌ای فرضی از ارقام بیشتر ایضاح کنیم. فرض کنید جامعه را خودسرانه به چهار گروه اصلی تولیدکننده (الف)، (ب)، (ج) و (د) تقسیم کنیم که سود درآمد پولی تورم را به همین ترتیب به دست می‌آورند. پس وقتی درآمد پولی گروه (الف) به میزان ۳۰ درصد افزایش یابد، قیمت چیزهایی که خریداری می‌کنند، هنوز هیچ افزایش نیافته است. تا زمانی‌که درآمد پولی گروه (ب) به میزان ۲۰ درصد افزایش می‌یابد، قیمت‌ها هنوز به میزان متوسط ۱۰ درصد افزایش یافته‌اند؛ اما وقتی درآمد پولی گروه (ج) ۱۰ درصد افزایش یابد، قیمت‌ها ۱۵ درصد بالا رفته‌اند. و وقتی درآمد پولی گروه (د) هنوز هیچ افزایش نیافته است، متوسط قیمت‌های پرداختی برای چیزهایی که می‌خرند ۲۰ درصد بالا رفته است. به عبارت دیگر، نفعی که گروه اول تولیدکنندگان در نتیجه قیمت‌ها با دستمزدهای بالاتر ناشی از تورم به دست می‌آورند، به ناچار از محل ضرر آخرین گروه‌های تولیدکننده‌ای در مقام مصرف‌کننده است که قادرند قیمت‌ها با دستمزدهایشان را افزایش دهند.

✏️وضعیت این‌گونه خواهد بود که اگر تورم بعد از چند سال متوقف شود، نتیجه‌ی نهایی آن مثلاً افزایش متوسط ۲۵ درصدی درآمد پولی و افزایش متوسط قیمت‌ها به میزانی برابر خواهد بود، که هر دو افزایش، منصفانه میان همه‌ی گروه‌ها توزیع می‌شود، اما موجب امحای سود و ضرر دوره‌ی انتقال نمی‌شود؛ مثلاً گروه (د) را در نظر بگیرید: اگرچه درآمد و قیمت‌های این گروه دست‌کم ۲۵ درصد افزایش یافته است، اما تنها می‌تواند همان مقدار کالا و خدماتی را بخرد که قبل از آغاز تورم می‌خریده است. این گروه هرگز ضررهایی را که تحمل کرده، جبران نخواهد کرد: ضررهای دوره‌ای که درآمد و قیمت‌هایش افزایش نیافته بود، ولی مجبور به پرداخت ۳۰ درصد بیش از دیگر گروه‌های تولیدکننده‌ی جامعه، یعنی (الف)، (ب) و (ج)، برای کالاها و خدماتی بود که می‌خرید.

✏️ بدین ترتیب معلوم می‌شود که تورم تنها مثال دیگری از درس اصلی ماست. در حقیقت ممکن است تورم منشأ نفع گروه‌های مورد عنایت در یک دوره‌ی کوتاه باشد، اما این نفع تنها از جیب دیگران است و در درازمدت پیامدهای مصیبت‌باری برای کل جامعه خواهد داشت. حتی تورمی نسبتاً ملایم ساختار تولید را برهم می‌ریزد. موجب توسعه‌ی بیش از حد برخی صنایع به بهای فداکردن دیگران می‌شود. موجد اختصاص نادرست و اتلاف سرمایه است. وقتی تورم سقوط می‌کند یا متوقف می‌شود، پولی که به‌صورت ماشین در کارخانه یا ساختمان اداری بد سرمایه‌گذاری شده، نمی‌تواند بازده کافی داشته باشد و بخش بیشتری از ارزش خود را از دست می‌دهد.

✏️ به‌علاوه، متوقف‌ساختن آرام و آسان تورم و بنابراین پرهیز از رکود ناشی از آن ممکن نیست. حتی متوقف ساختن تورم، همین که در نقطه‌ای پیش‌اندیشیده آغاز شد یا وقتی قیمت‌ها به سطحی پیش توافق شده رسید، ممکن نیست؛ زیرا هم نیروهای سیاسی و هم اقتصادی در دسترس نیستند. شما نمی‌توانید در حمایت از ۲۵ درصد افزایش قیمت‌ها با تورم استدلال کنید، بدون آنکه فرد دیگری محاجه کند که این استدلال برای افزایش ۵۰ درصدی، دو برابر موجه‌تر است و فرد دیگری اضافه کند که این استدلال برای افزایش ۱۰۰ درصدی، چهار بار موجه‌تر است. گروه‌های فشار سیاسی که از تورم منتفع شده‌اند، بر ادامه‌ی آن اصرار خواهند ورزید.

✏️ همچنین، کنترل ارزش پول در سایه‌ی تورم غیرممکن است؛ زیرا همانطور که قبلاً دیدیم، علّت آن هیچگاه علّتی صرفا قالبی نیست؛ مثلاً نمی‌توانید از پیش بگویید که ۱۰۰ درصد افزایش کمیت پول به معنی ۵۰ درصد سقوط ارزش واحد پول است. همان‌طور که دیدیم، ارزش پول به ارزش‌گذاری عینی مردمی که آن را دارند بستگی دارد. و آن ارزش‌گذاری تنها به مقداری از آنکه هر نفر دارد، وابسته نیست. این ارزش‌گذاری‌ها به کیفیت آن پول نیز بستگی دارد. در زمان جنگ، اگر ارزش واحد پول کشور بر پایه‌ی طلا استوار نباشد، در مبادله‌ی ارزی، صرف‌نظر از تغییر در مقدار، همراه با پیروزی افزایش خواهد یافت و همراه با شکست سقوط خواهد کرد. ارزش‌گذاری فعلی اغلب به آن بستگی دارد که مردم انتظار دارند مقدار آینده پول چقدر باشد. و در مورد کالاها در مبادلات سوداگرانه، ارزش‌گذاری هر کس از پول نه تنها تحت تأثیر چیزی قرار می‌گیرد که به گمان او ارزش آن است که متأثر از چیزی است که به گمان او ارزش‌گذاری هر کس دیگر از آن پول خواهد بود.

✏️این همه توضیح آن است که چرا همین که ابرتورم آغاز می‌شود، ارزش واحد پول با سرعتی بسیار بیشتر از آنچه کمیت پول افزایش می‌یابد، یا می‌تواند افزایش بیاید، سقوط می‌کند. وقتی به این مرحله رسیدیم، مصیبت تقریباً کامل است و طرح ورشکسته شده است.