مکاتب اقتصادی و محیط زیست
مکتب اقتصادی اتریش چگونه به محیط زیست مینگرد؟
… پر واضح است که با سه فهم متفاوت از «کالای عمومی» در نزد اندیشمندان اتریشی مواجه هستیم: میزس از منظر یک «مینارشیست»، «تأمین امنیت» را یگانه کالای عمومی قابل قبول دولت حداقلی باز میشناسد (۱۹۵۹)، روتبارد که از موضع یک «لیبرتارین»، جامعه را بینیاز از هر نوع کالای عمومی و دولت میداند (۱۹۷۰) و هایک که در کسوت یک «لیبرال کلاسیک»، جوامع پیشرفته را نیازمند بهرهمندی از کالاهای عمومیای میداند که محصول دولتی ورای دولت حداقلی هستند (۱۹۷۹).
سخنرانیهای میزس درباره دولت حداقلی مربوط به سال ۱۹۵۹ است. او در ۱۹۶۹ و سن ۸۸ سالگی، به تدریس در دانشگاه خاتمه میدهد. یکی از مهمترین آثار روتبارد با نام «قدرت و بازار» درباره بیدولتی در ۱۹۷۰ منتشر میشود و رابرت نوزیک در کتاب مشهور خود با نام «بیدولتی، دولت و آرمانشهر» در ۱۹۷۴، از یک سو به انتقاد از ایدهی بیدولتی روتبارد برمیخیزد و از سویی دیگر، در دفاع از الگوی دولت حداقلی اقامه دلیل میکند.
نخستین گردهمایی بینالمللی محیط زیست به میزبانی سوئد، دو سال پس از انتشار کتاب روتبارد و دو سال پیش از انتشار کتاب نوزیک، در سال ۱۹۷۲ برگزار شد. چهار سال پس از درگذشت میزس در سال ۱۹۸۵ نخستین کنفرانس بینالمللی مربوط به حفاظت از «لایه اوزون» در وین تشکیل شد … شاید به همین دلیل است که هایک در سال ۱۹۷۹، بیآنکه اشارهای به دعاوی هممکتبیهای خود – میزس و روتبارد – داشته باشد، میکوشد تا معایب الگوی دولت حداقلی نوزیک را آشکار سازد و از «آثار خارجی»، آلودگی آب و هوا، و همچنین تولید برخی کالاهای عمومی توسط دولت سخن بگوید.
… به بیان سالرنو، برخی از منتقدان میزس، او را «فرزند دوران روشنگری که به اشتباه در قرن بیستم ظهور یافته است» نامیدهاند. … طرح این مطالب به این دلیل است که برخی تحلیلگران، هایک را تکمیل کننده اندیشه کانت و دعاوی میزس را مداومت در اندیشه دکارت میدانند.
روتبارد به مفاهیمی نظیر «دست نامرئی بازار» یا «نظم خودجوش» یا «نظم خودتنظیمگر» باور ندارد و به پیروی از میزس، از حاکمیت «نظم عقلانی» بر اجتماع سخن میگوید و بر این رأی است که همه کنشهای انسانها هدفی دارند و بهتر است همه آنچه – در تئوری نظمخودجوش – غیرعمدی فرض میشود، عمدی شناخته شود. با اینوجود، حتا آرای میزس و روتبارد نیز به رغم مشترکات زیاد، ناهمخوانیهای زیادی با هم دارند و معرف پارههایی از یک نظریه منسجم نیستند …
میزس بر این باور است که در شرایط بحرانی، دولت اختیار دارد که از طریق «خدمت سربازی اجباری» به سلب آزادی افراد اقدام کند و به قول دیوید گوردون، «میزس معتقد است که ما با جنگیدن برای آتشسوزی و خانه، چیزی را از دست نمیدهیم، زیرا اگر جامعه ما نابود شود، ما نیز با ویرانی روبرو خواهیم شد. در این شرایط، دولت با مجبور کردن ما به خدمت سربازی، موقعیت ما را بدتر نمیکند». در اینصورت اگر اثبات شود که «حیات نوع بشر» بر روی سیاره زمین در خطر است، میتوان از همان «اصل میزسی» استفاده کرد و محدوده اقدام «دولت حداقلی» را تغییر داد.
در دستگاه نظری روتبارد، فزونی یافتن قطع درختان، معادل تولید الوار افزونتر در لحظه اکنون پنداشته میشود که میتواند موجبات رفاه جامعه را فراهم سازد. او حتا اجبار به جایگزینی درختان بریده شده را، وقفهای در مسیر تحقق این رفاه اقتصادی تلقی میکند و معترض آن میشود. در حقیقت نقد حامیان حفاظت از منابع تجدیدپذیر از سوی روتبارد، برخاسته از انگاره سنتی او از محیط زیست است.
در دعاوی محیط زیستی نسل اول، جنگل و درختان آن، یک عنصر منفک از مجموعه عناصر مطرح در مسائل محیط زیستی به‌شمار میرفتند. دعاوی نسل دوم، محیط زیست را مشتمل بر مجموعه عوامل به هم مرتبطی قلمداد میکرد که تحلیل آن، مستلزم برخورداری از نگاهی یکپارچه (integrated) و جامع به این زیرمجموعههاست. دعاوی نسل سوم، مبتنی بر فهمی کاملاً متفاوت است که در تعابیری نظیر همبست (nexus) انرژی، آب، غذا و محیط زیست تبلور مییابد. از این منظر، جنگل بخشی تفکیکناپذیر از یک کل واحد – و به طور ذاتی به هم پیوسته – در طبیعت است و برخلاف تصور روتبارد، قطع درختان، تنها به منزله کاهش مقدار الوار روی سیاره زمین نیست. بلکه به معنای نابود ساختن کارکردهای آن جنگل در سطوح چهارگانه تنوع زیستی (Biodiversity) است که در نهایت به نابودی امکان حیات انسان منتهی خواهد شد.
ایدههای لیبرتارینهایی مانند مکگی و بلاک نیز استوار بر فهمی سنتی از محیط زیست است. چرا که آنها نیز اجزای تشکیل دهنده مفهوم محیط زیست را پدیدههایی مستقل از همدیگر میپندارند …
