سیاستمدار متفکر ،سیاسی و مورخ فرانسوی ۱۸۰۵ -۱۸۵۹ در یک خانواده اشرافی سرشناس در پاریس زاده شد. در دوره جوانی، شاهد سقوط ناپلئون بناپارت و بازپس گرفتن املاک خانواده و دست کم بخشی از مقام و مرتبتی بود که پیش از انقلاب فرانسه داشتند.
اما این رویدادها مایه امیدواری توکویل به بازگشت رژیمی شبیه به رژیم پیش از انقلاب نشدند
💢او به برکت مطالعات و تفکراتش دریافته بود که مفهوم بنیادین دموکراسی، یعنی آزادی به معنای حق هر فرد از بدو تولد، آن قدر روشن و آشکار بر همه افراد بشر معلوم شده است که مقاومت در برابر آن دیگر ممکن نیست.
لذا به پادشاهی لوئی فیلیپ که در ۱۸۳۰ به سلطنت بوربونها پایان داد سوگند وفاداری یاد کرد این سوگند در واقع به معنای بریدن از دودمان اشرافیش بود.
📌از آن پس توکویل زندگی را سراسر وقف نوشتن و خدمات دولتی برای مشروعیت دادن و بهبود بخشیدن به دموکراسی کرد.
📕میراث توکویل شامل دو کتاب:”دموکراسی در آمریکا” که در آغاز فعالیتهای اجتماعيش نوشت و”انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن” ، که در واپسین سالهای زندگی به رشته تحریر در آورد. در فاصله این سالها توکویل یکسره به کارهای سیاسی پرداخت. در مقام عضو مجلس نمایندگان از ۱۸۳۹ تا پایان جمهوری دوم در ۱۸۵۱، در خدمت موکلان خود بود. اما متأسفانه نفوذ و تأثیری که به عنوان یک سیاستمدار داشت هرگز با شهرتی که در مقام نویسنده پیدا کرد برابر نشد. سرسختانه کار کرد تا از جمهوری حراست کند.
و در تهیه پیشنویس قانون اساسی جدید در ۱۸۴۸ دست داشت. در اواخر زندگی حرفه ایش لوئی ناپلئون رئیس جمهوری وقت او را به سمت وزیر خارجه منصوب کرد. اما فقط پنج ماه در این سمت باقی ماند زیرا مخالفت او با خواستهای بلندپروازانه لوئی ناپلئون در مورد دیکتاتوری برملا شد ،او پس از اعتراض به کودتایی که به جمهوری پایان داد ناگزیر به کناره گیری از خدمات دولتی شد. توکویل در دو سال آخر زندگی سیاسیش، بخشی از مجموعه خاطرات خود را نوشت که رویدادهای ۱۸۴۸ و پس از آن را در بر می گرفت. نگارش این مشاهدات همچون اکثر آثارش به قصد انتشار نبود. اگر توکویل عمر طولانی تری میداشت شاید برخی از مطالب مندرج در یادگارهایش در اثر بعدی او به نام انقلاب اروپا که طرح آن را تدارک دیده بود بتفصیل منعکس می شد. او توانست که تنها بخشی از این طرح جاه طلبانه را تمام کند.
🌍 انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن
توکویل، در این کتابش نظر خود را درباره علل و اسباب انقلاب فرانسه شرح میدهد نظری که همچنان بر مورخان
این دوره از تاریخ مؤثر است. او نشان داد که چگونه
💢انحطاط و بی کفایتی سیاسی اشراف فرانسه سرانجام موجب بروز خشونتهای ۱۷۸۹ شد. توکویل همچنین به بررسی عوامل مؤثر در ظهور تدریجی یک مفهوم یا بهتر است بگوییم یک عقیده پرداخت که
➕در بطن دموکراسی نوین قرار دارد و مایه قدرت و عظمت فراگیر آن است؛ این مفهوم همانا حق برابر همه انسانها به آزاد بودن از هنگام تولد است.
توکویل با رجوع به این منبع الهام «انقلاب فرانسه» و دموکراسی میخواست بر آن چیزی فائق آید که آن را علم سیاست بسیار مسخره اواسط سده نوزدهم میدانست حداکثر انتظار و امیدی که از این کتاب و از سایر آثارش داشت این بود که بتواند سیاستمدارانی بسازد همتراز و زیبنده درخشان ترین چشم اندازهای دموکراسی – اما سیاستمدارانی که دموکراسی ضامن به وجود آوردنشان نیست.
کتاب رژیم سابق حاوی پیامی ضمنی برای کشور داری دموکراتیک نوین است به منظور فراهم آوردن شکلهای اجتماعی و سیاسی که از طریق آنها بتوان این عقیده دموکراتیک را به نحوی سالم و فعال ابراز کرد. اما در کتاب رژیم سابق مطلب چندانی با هیچ مطلبی نیست که نشان دهد منظور از آن پیام چیست.
توصیه های توکویل در باب کشورداری دموکراتیک در این کتاب کامل تر و صریح تر از تجویزهایی نیستند که در دموکراسی در آمریکا عنوان شده است؛ او این کتاب را در نخستین سالهای نویسندگی خود نوشت. به رغم دلایل فراوانی که دموکراسی آمریکایی، از نظر توکویل نمی توانست الگویی برای اروپا باشد دموکراسی در آمریکا بیشترین تأثیر را در فراهم آوردن سمت و سویی مثبت برای قانونگذاران اروپایی داشت. این کتاب شاهکار توکویل است.
مسأله برابری :
دو مجلد دموکراسی در آمریکا در عرضه کردن مقصودی که توکویل در نظر داشت که همانا «علم سیاستی جدید برای دنیایی یکسره جدید» بود مکمل یکدیگرند حداقل منظور او این بود که 📍دنیای جدید جهانی دموکراتیک است؛ نظام حکومتی که بر مدار اقتدار هر برگزیده طبیعی یعنی بر پایه برتری طبیعی یا برگزیدگی افراد از سوی خداوند باشد از این پس دیگر ممکن نیست، علم سیاست باید بر مدار این حقیقت قرار گیرد که برابری و میل به برابری امور برتر زندگی سیاسیند
اما کدام برابری؟ توکویل میگفت که به علم سیاست جدیدی نیازمندیم که گویا و روشنگر باشد، زیرا برابری واژه ای مبهم و دوپهلو است؛ عشق به برابری ممکن است صورتی شریف به خود بگیرد یا صورتی پست.
عشق به برابری در بدترین حالت خود حسادت محض و دشمنی با هرگونه وجه امتیاز فردی است در جلد یکم دموکراسی در آمریکا، توکویل نشان میدهد که همین میل پست است که اکثریت دموکراتیک را به سوی استبداد میراند گویی که اکثریت موجودی است که روح دارد و مصراً میخواهد که ادارۀ همۀ امور زندگی انسان را در دست داشته باشد، و توفیق در هر آن چیزی که حاصل اراده خود او نباشد اسباب آزردگی و آشفتگیش میشود نتیجه بسیار محتمل و بسیار خطرناکی که از این استبداد به بار می آید تمرکز سیاسی و خصوصاً اجرایی شدیدی است که افراد را از هر ضرورت و بسا از هرگونه امکان اتکا به نفس محروم میسازد.
📓در مجلد دوم توکویل این نکته را هم نشان میدهد که چگونه عشق به برابری معمولاً همۀ اقسام ارتباط بین انسانها را که تابع اجتماع دموکراتیک به طور کلی هستند از بین میبرد. از آنجا که تعلق شخص به خانواده یا به انجمنی داوطلبانه یا حتی رابطه ای دوستانه ممکن است موجب پشتگرمی روانی او و در عین حال پشتوانه ای برای مخالفت فرد با اقتدار اکثریت دموکراتیک شود. اکثریت دموکراتیک نیز معمولاً این قبیل ارتباطها را سرکوب میکند یا با آنها کنار می آید، البته با شکلهای بی سروته و ناقصشان.
حاصل این امر تبدیل جامعه مدنی به ذرات بسیار کوچک است. افراد بشر تقریباً از هرگونه ارتباط عاطفی با همۀ چیزهایی که بیرون از آنها هستند محروم و در محدوده افکار و عقاید شخصی و نفع شخصی فوری خود محبوس میشوند.
توکویل این پدیده را «فردگرایی» میخواند معنای مورد نظر او از این واژه استقلال و استحکام نفس نیست که معمولاً و در پی استعمال این واژه توسط جان استوارت میل در اثر بعدیش درباره آزادی (۱۸۵۹) از آن مراد شده است.
📎 معنای مورد نظر توکویل تقریباً معنای مخالف آن است. توکویل فردگرایی را منزوی شدن و لذا تضعیف فرد میداند. نگرانی او این است که افراد دموکراتیک سرانجام هیچ مخالفتی با استبداد مطلق یک شخص واحد نشان ندهند؛ و مادام که شخص مستبد وعده دهد که حافظ و حامی وضعیت برابری اجتماعی خواهد بود، بسا که افراد پذیرای استبداد هم باشند.
وانگهی توکویل نگران خطر استبداد ملایم تر یعنی استبداد افکار عمومی در میان شهروندان دموکراتیک نیز هست که فردگرایی چنان ناتوانشان کرده است که در واقع نمیتوانند فکر یا حتی احساسی بتنهایی و از آن خود
داشته باشند.
📌چاره این هراسها عشق راستین و شریف به برابری است عشق به برابری سیاسی و اخلاقی در میان انسانهایی که قانون میگذارند؛ و این اندیشه ای است که او به احتمال نزدیک به یقین از نوشته های ژان ژاک روسو، فیلسوف فرانسوی سده ،هجدهم، فرا گرفت دین توکویل به روسو بیش از همه در فصل دوم جلد یکم دموکراسی در آمریکا به چشم می خورد که به گفته او «هسته اصلی» همه مطالب بعدی را در بر دارد. در این فصل توکویل به توصیف اجتماعات پیوریتنها پاکدینان نیوانگلند از منظر خود میپردازد، جماعاتی که روح دموکراسی ،آمریکایی دیرزمانی پیش از آنکه ملتی به نام آمریکا وجود داشته باشد در میان آنها نضج گرفت.
ویژگی بارز و بسیار چشمگیر اجتماعات نیوانگلند آن بود که هیچ یک از شئون زندگی امری ،خصوصی، یعنی ورای علایق كل اجتماع بشمار نمی آمد. پیوریتنها یا پاکدینان به آمریکا آمده بو تا «شهری بر فراز تپه» بسازند و قوانین عهد عتیق» [تورات] مستقيماً بر آن حاکم باشند بر اثر شور و اشتیاقی که برای تحقق این طرح داشتند، مجموعه ای از قوانین مدنی برای خود وضع کردند که غالباً شامل مجازاتهای سنگین برای تخلفهایی بودند که توکویل آنها را نسبتاً سبک می داند. این نکته که توکویل پاکدینان را «آزاد» می خواند نشان میدهد که تا چه مایه از تصور آزادی به مثابه آزادی عمل محدود، مثلاً از نظر جان استوارت میل بدور است ،باری آن آزادی که از هنگام تولد حق مساوی در برابر آن داریم به معنای مشارکت فعال در گرداندن امور به دست خودمان است 📍میل قطعی دموکراتیک در اصل، قسمی غریزه برای اراده عمومی است و توکویل با «علم سیاست جدید» خود میخواهد نشان دهد که این اصل را چگونه میتوان به فعل درآورد.
خود مختاری محلی و انجمنهای داوطلبانه
در سراسر باقیمانده دموکراسی در آمریکا، توکویل می خواهد شرح دهد که آمریکاییان چگونه میتوانند همان طبع و روح شهرهای پاکدینان را زنده نگه دارند نکته جالب توجهی است زیرا مسلماً شرایطی که اجازه داد پاکدینان دست به این تجربه سیاسی زنند دیگر فراهم نبود.
مشارکت فعالانۀ همۀ شهروندان آن شهرهای نیوانگلند در حیات عمومی خود تا حدودی به علت کوچک بودن آن شهرها و دور افتادگی نسبی آنها از یکدیگر امکان پذیر بود. اما وجود این قبیل چیزها خود نقض نیروها و عواملی است که میل به تمدن دموکراتیک دارند. زیرا آن عوامل متأثر از افزایش درک و فهم افراد به وجوه اشتراک انسانها است دنیای دموکراتیک جهانی است متشکل از کشورهای بزرگ و بسا امپراتوریها پس چگونه میتوان آن قدر خود مختاری محلی داشت که مردم بتوانند مستقیماً در حیات عمومی خود شرکت فعال داشته باشند در حالی که مراجع قدرت محلی استقلال سیاسی ندارند؟
شرحی که توکویل درباره نحوه پاسخگویی آمریکاییان به این پرسش می دهد بسیار مبسوط است به حدی که شهرت و اعتبار اولیه این کتاب بیشتر به همین علت است بخشی از این پاسخ را باید در الگوی حکومت مرکب آمریکا و تمرکز زدایی اداری آن یافت. نتیجه شگفت انگیزی که به دست میآید این است که آمریکاییان در واقع بر استبداد اکثریت فائق نمیشوند اما آثار این استبداد تخفیف می یابد به نحوی که کمتر از آنچه ممکن است باشد، مستبدانه و فرساینده می شود.
او شرح میدهد که آمریکاییان برابری دموکراتیک و خود مختاری محلی را با زنجیره ای که چندین حلقه دارد به هم متصل می سازند. آنان برابری دموکراتیک را مشتمل بر مفهوم حاکمیت مردم میدانند حاکمیت مردم به نوبه خود شامل این معنا میشود که حکومت با توافق و رضایت آزادانه افراد مشروعیت می یابد و. بنابراین، فرد بیرون از حوزه اقتداری که مردم به آن رضایت داده اند حاکم است. این واگذاری خود مختاری محدود به فرد در درون حکومت سپس گسترده تر میشود به صورتی که تفویض اقتدار به ادارات محلی را نیز در رابطه ای که با حکومت مرکزی دارند مجاز
می شمارد.
◻️شور و نیروی دموکراسی آمریکایی از مهارت آمریکاییان در تشکیل انجمنهای داوطلبانه برای همه اقسام امور نیز مایه میگیرد. این انجمنهای داوطلبانه و همچنین مراجع حکومت محلی ساز و کارها یا مکانیسمهایی هستند که آمریکاییان توانسته اند به کمک آنها بر ناتوانی فرد که ممکن است بر اثر دموکراسی دست دهد، غلبه کنند. این ساز و کارها حکم آموزشگاههای غیر مستقیم را دارند که آمریکاییان به وسیله آنها به عادات آزاد بودن خو میگیرند.
وانگهی تعقل آمریکایی به شکلی شبیه به همان چیزی که توکویل درباره دستگاه حکومت پیچیده میگفت انجمنهای داوطلبانه پرشور و نیرومند را با برابری دموکراتیک پیوند می دهد. در نظر آنان این حلقه اتصال همانا نفع شخصی به مفهوم درست» آن است. توکویل به شکلی کم و بیش رندانه نشان میدهد که چگونه ممکن است ملتی دموکراتیک همچون آمریکاییان آموزه خام اندیشانه نفع شخصي را تقریباً بی چون و چرا بپذیرند و چگونه ممکن است که این آموزه آنها را دست کم به از خودگذشتیگهای کوچکی که لازمه تعاون یا همکاری است و ادار کند.
هر چه بیشتر توکویل ما را به فهم نگرشهای بنیادی سلامت و قوت حکومت محلی و انجمنهای داوطلبانه در آمریکا هدایت میکند به شکلی آشکارتر متوجه میشویم که این امور در واقع بیشتر حاصل آزادی دموکراتیکند تا زاده علل بنیادی آن.
تصورات مربوط به سازگاری سهل و ساده منافع فردی و مصلحت عمومی بشدت محل تردیدند. توکویل فقط اظهار نظر میکند که آمریکاییان در این تصورات شریکند اما از این نظر خود دفاع نمیکند. و نهایتاً، آمریکاییان به آنچه میکنند معتقدند چون بر وفق مرادشان است. آنها بر اثر تجربه عملی به مزایای نهادهای پیچیده خود پی برده اند. آنچه را در دفاع از این نهادها میگویند فقط بر زبان آوردن احساسشان است و احساس آنها هم زاده بختیاریهایی است که از قضای روزگار به علت اوضاع جغرافیایی آمریکا و سنت کم و بیش دموکراتیک محض آن در همه سطوح داشته اند.
📖دایره المعارف دموکراسی -لیپست و دیگران
@cafe_andishe95
