از نگاه امانوئل کانت (۱۷۲۴-۱۸۰۴) این فیلسوف و چهره محوری در فلسفه جدید، عمل و اقدام حضرت ابراهیم در قتل فرزند وی نابخشودنی است. جسارت امانوئل کانت در ویرانی کاخ ایمان کور دینداران تا جایی پیش می رود که نه تنها اقدام ابراهیم را نمی ستاید و نمی پذیرد بلکه با صراحت تمام این حرکت را به باد انتقاد می گیرد وی باور دارد که تمایل ابراهیم برای کشتن فرزند باید به سادگی بخشیده نشود و وی از این مساله نباید به سادگی تبرئه گردد. بنابراین بر اساس این تئوری امانوئل کانت نباید از این خوانش سنتی مذهبی پیروی کرد.
« به جای پیروی از تفسیرهای سنتی مذهبی، ما باید ابراهیم را محکوم کنیم و از اشتباه قریب به مرگبار وی بیاموزیم. اگر ابراهیم واقعا در حال واکنش نشان دادن به فرمان خداوند بود – احتمال مطرح شده در هر سه کتاب مقدس – پس وی در برداشت خود از فرمان خدا اشتباه کرده است که خدا از وی چه می خواسته تا انجام دهد. زیرا هیچ خدای قابل پرستش و شایسته عبادت، به ما دستور نمی دهد تا قانون اخلاق را بشکنیم و انتظار داشته باشد که ما نیز اطاعت کنیم. همه ادیان مذهبی با امانوئل کانت موافق هستند که قتل یک غیر اخلاقی است. اگر خداوند در واقع می خواست تا ابراهیم را مورد آزمایش قرار دهد، امانوئل کانت اصرار دارد که وی در این امتحان شکست خورده است. بر خلاف ایوب او در مقابل خداوند نایستاد و از پذیرش یک وضعیت ناعادلانه امتناع نکرد»
(استیورول پالمکیست و فیلیپ مکفرون
رودیسیل ۲۰۰۹)
🔸به باور نویسندگان این مقاله پژوهشی کانت مخالف استفاده از چهره های مذهبی به عنوان پاردایم های رفتار اخلاقی نیست عملی که به ویژه در آموزش اخلاقی می تواند مفید باشد
اما ابراهیم از نظر کانت شایستگی قرار گرفتن در این لیست نمونه های اخلاقی را ندارد.
نویسندگان این مقاله پژوهشی ضمن تحسین فلسفه امانوئل کانت با بسیاری از جمع بندی های وی موافق هستند
اما آنان باور دارند که امانوئل کانت ممکن است که در مورد شواهد و مدارک ارایه شده توسط کتابهای مقدس این سه دین توحیدی عدالت را رعایت نکرده باشد هنگامی که آنها دلایل حضرت ابراهیم را در مورد آنچه که وی انجام داده است، تشریح می کنند. بنابراین نویسندگان این مقاله در ادامه کوشیده اند تا از زاویه کتابهای مقدس مساله را به بررسی و تحلیل بگیرند و این که ابراهیم صدایی از طرف خدا شنیده است و یا اینکه درخواب و رویا به وی الهام شده است، بنابراین برای ابراهیم محتوا چندان پیچیده ومعلق نیست و می تواند به سادگی به صدای خداوند ارجاع دهد، هر چند تمایلی نیز به توجیه کار خویش ندارد
برای امانوئل کانت که کتاب قانون اخلاق را می نویسد و در آن می کوشد تا طرحی نو در دنیای فلسفه اخلاق بیندازد بدون شک عمل و اقدام حضرت ابراهیم ولو برای اطاعت از امر الهی و ولو برای نشان دادن ایمان و تسلیم محض قابل قبول نیست و مصداق قتل و کشتار است که در بسیاری از ادیان از نگاه اخلاقی نیز طرد شده است
🔸امانوئل کانت در کتاب «قانون اخلاق» خود برای تشریح «خیر» می نویسد که:
“خیر باید در ذات خود خیر باشد”
نیکیِ یک عمل خوب از نیکی نتایجی که تولید می کند نشات نمی گیرد.
وی باور دارد که « خوب بودن شرطی محصولاتش نمیتواند منبع خیر بدون قید و شرط باشد که متعلق به یک حسن نیت تنها باشد. وانگهی یک عمل نیک، ادامه می یابد با نیکی منحصر به فرد خودش حتی اگر جایی، بدبختانه، آن نتواند که نتایجی را تولید کند که انتظار می رفت.» (اچ. جی پاتون، ۱۹۴۸چاپ اول)
به عبارت ساده تر، نیکی و خوبی باید در ذات خود نیک باشند نه اینکه مشروط به نتیجه خود باشند؛ چنانچه نتیجه خوب بود پس آن عمل نیک است
در مورد داستان ابراهیم نیز این قاعده امانوئل کانت دیده می شود. بدین صورت که اگر اقدام و عمل حضرت ابراهیم مبنی بر کشتن و قربانی کردن فرزندش ـ با فرض رد دانستن کشتن و قتل عمدی انسان- به کسب رضایت الهی توجیه گردد و خیر دانسته شود، پس نمی تواند توجیهی داشته باشد. زیرا قتل و کشتار انسان پسندیده نیست؛ عملی نیک به شمار نمی آید؛ نیکویی و خیری در آن دیده نمی شود ولو اینکه نتیجه و پیامد آن نیک باشد (رضایت الهی).
از دیدگاه کانت، علی رغم اینکه پیروان ادیان توحیدی همگان و یا هم اکثریت به تحسین اقدام ابراهیم می پردازند اما چون قتل و کشتن و قربانی کردن یک انسان بیگناه عملی نیک نیست، صرف نظر از نتیجه و پیامد آن پس نمی تواند در زمره اعمال نیک قرار گیرد ولو اینکه رضایت خداوند، تحسین خلق خداوند و قهرمان شدن ابراهیم را در پی داشته باشد.
📃بخش از«خدا ابراهیم و قربانی» -عبدالحکیم حمیدی
