کاهش شمار در نطنز و فوردو از سوی علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، اولین نخستین گام عملی از سوی ایران است. ابراز مخالفت علنی ۲۰ نماینده تندرو مجلس با کاهش شمار سانتریفیوژها هم نخستین واکنش اصولگرایان بعد از ورود به این مرحله از توافق اتمی بشمار می‌رود.
پیش از ورود رسمی به‌روز اجرای برجام، علی خامنه‌ای خطاب به رییس دولت پیرامون نحوه اجرای توافق یادشده هشدار داده و رییس دولت نیز در پاسخ خود را نسبت به رعایت دقیق دستورات متعهد شمرده بود. آن‌هم درحالی‌که بدون شک تنها تکمیل تعهدات ایران در اجرای برجام می‌تواند آغاز لغو تحریم‌ها علیه ایران را رقم بزند.
اجرای دستورالعمل‌های نه ماده‌ای صادرشده در سایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی و رعایت پیش‌شرط‌های تعیین‌شده وی، می‌تواند روند تکمیل تعهدات ایران را کند و یا درزمینهٔ‌هایی اجرای آن‌ها را متوقف سازد.
تفاوت رسمیت یافتن «روز اجرای توافق» با «زمان اجرای توافق» در آغاز و تکمیل تعهدات پذیرفته‌شده از سوی دو طرف اصلی است درحالی‌که اجرای تعهدات آمریکا و اروپا در رابطه با لغو تحریم‌ها تنها بعد از تکمیل تعهدات ایران و تائید رسمی آن از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت می‌گیرد و نه از روز ۱۸ اکتبر که پشت سر گذاشته‌شده.
مفهوم روزها
در روز ۲۰ ماه ژوئیه سال جاری شورای امنیت سازمان ملل توافق اتمی ۱۴ ژوئیه ایران و گروه ۵+۱ را به‌اتفاق آراء تصویب کرد و از آن روز، برای گذراندن مراحل قانونی توافق در آمریکا و ایران، ۹۰ روز مجال بررسی قانون‌گذاران در نظر گرفته شد که این مهلت روز ۱۷ ماه اکتبر پایان یافت.
کنگره آمریکا باوجود مخالفت اکثریت نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان، از رأی‌گیری نسبت به مفاد توافق بازماند و در مجلس شورای اسلامی ایران نیز نتیجه بررسی‌های شورای امنیت و کمیسیون اتمی مجلس مورد تائید قرار گرفت که و درنتیجه مفاد توافق، بدون داشتن ماهیت یک قرارداد رسمی، موردقبول دو طرف اصلی مذاکره قرار گرفت.
همزمان با اعلام رسمیت یافتن روز اجرای توافق، دولت‌های آمریکا و جامعه اروپا که عامل‌های اصلی اجرای تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران بشمار می‌روند، در پایان مهلت ۹۰ روزه پذیرفتن روز اجرا را جداگانه اعلام داشتند.
به‌این‌ترتیب آغاز لغو تحریم‌ها که هدف اصلی جمهوری اسلامی از داخل شدن در مذاکرات اتمی محسوب می‌شد، موکول به تکمیل تعهدات ایران و دریافت تائیدیه در این مورد از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
ایران بنا بر آنچه حسن روحانی اعلام داشته، پیش‌بینی می‌کند که تا پیش از پایان سال جاری مسیحی به تکمیل تعهدات موفق شود، اما پیش‌بینی آژانس و آمریکا در مورد زمان تکمیل تعهدات از سوی ایران در سه‌ماهه اول سال آینده مسیحی است.
بنا بر محاسبات بسیار محافظه‌کارانه، در قبال هرروز تأخیر در تکمیل تعهدات و آغاز لغو تحریم‌ها، ایران به‌طور متوسط روزانه تا ۱۵۰ میلیون دلار زیان تحمل خواهد کرد.
سیاهه بلند تعهدات ایران
بنا بر توافق اتمی ۱۴ ژوئیه ایران می‌باید:
حجم اورانیوم غنی‌سازی شده با غلظت ۵/۳ در صد خود را از حدود ۱۰ هزار کیلوگرم به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش دهد. در دستور صادرشده از سوی رهبر جمهوری اسلامی توصیه‌هایی برای مبادله گاز اورانیوم و یا در صورت تبدیل‌شدن گاز به فلز و پودر، معادل آن به‌صورت مجاز کیک زرد به کشور وارد شود.
شمار سانتریفیوژهای ایران در زمان تصویب توافق تا حدود ۱۳۰۰ دستگاه اعلام‌شده که این تعداد باید به اندکی بیش از ۴۰۰ دستگاه کاهش یابد، درحالی‌که رهبر جمهوری اسلامی خواستار داشتن ظرفیت ۱۹۰ هزار واحد جداسازی اورانیوم در پایان مهلت هشت‌ساله شده که مفهوم آن در اختیار گرفتن ۱۲۰ هزار دستگاه سانتریفیوژ در پایان مهلت تعیین‌شده است.
ایران متعهد است که در مراکز اتمی معرفی‌شده خود با نصب دستگاه‌های نظارت مستمر از راه دور و نزدیک توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موافق به عمل آورد و آژانس خواستار اعتبار اضافی چند میلیون دلاری به این مناسبت شده است.
ایران متعهد است که قلب راکتور آب‌سنگین اراک را خارج و آن را باسیمان بپوشاند، درحالی‌که علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی و مجری تعهد یادشده اخیر، از سوی نماینده‌ای در صحن مجلس تهدید شد که خود وی در محل راکتور دفن خواهد شد و علی خامنه‌ای نیز در توصیه‌نامه تازه خود بدون شاره به ماهیت «آب‌سنگین» خواستار حفظ «ماهیت راکتور سنگین» اتمی اراک شد. در این مورد مذاکراتی نیز با چین و ژاپن در جریان است که نتایج پیشرفت آن‌ها تاکنون اعلام‌نشده است.
همچنین مرکز غنی‌سازی فوردو که زیر کوه بناشده می‌باید با نظارت مستمر آژانس به یک مرکز تحقیقاتی تبدیل‌شده و سانتریفیوژهای کنونی متوقف و از محل یادشده خارج شوند.
در مورد راستی آزمایی از گذشته فعالیت‌های اتمی ایران محله‌ای موردنظر آژانس می‌باید مورد بازرسی قرارگرفته و از آن‌ها نمونه‌برداری شود، درحالی‌که نحوه نمونه‌برداری از پارچین هنوز موردبحث ایران و آژانس قرار دارد.
در اجرای توافق جداگانه ایران با آژانس موسوم به «نقشه راه»، ایران متعهد به دادن اطلاعات لازم و کافی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده که بخشی از آن‌ها مرتبط به دادن اطلاعات کافی و مستند در مورد تلاش‌های گذشته برای ساختن ماشه بمب اتمی و مبادرت به آزمایش شلیک نوترونی به این منظور است.
با وارد شدن به‌روز ۱۸ اکتبر ساعت توافق اتمی برای ایران رسماً آغاز به کارکرده است و مفهوم هرروز تأخیر در تکمیل تعهدات جمهوری اسلامی، تحمل تا ۱۵۰ میلیون دلار زیان مالی است و بی‌تردید تا زمان تکمیل تعهدات هم وضعیت کنونی تحریم‌ها تغییر نخواهد کرد، درحالی‌که تعیین پیش‌شرط‌ها و طرح هشدارهای از بالا برای دولت، می‌تواند روند اجرای تعهدات را کند کند و تداوم رکود اقتصادی ایران را موجب شود.
