انتخاب روز یکشنبه (تعطیل در غرب) برای بازگشایی سفارت لندن در تهران که طی مراسمی نیمه‌خصوصی از سوی فیلیپ هموند، وزیر خارجه بریتانیا، صورت گرفت، نماد طبیعت مناسبات کنونی ایران با بریتانیا است؛ ولرم، نیمه فعال و محتاطانه! چهار سال پیش در پی سرکوب تظاهرات خیابانی گسترده در ایران علیه انتخابات جنجالی سال ۸۸، سفارت بریتانیا در تهران به بهانه انعکاس تظاهرات مخالفان رژیم اسلامی در رسانه‌های انگلیسی‌زبان، از سوی آشوبگران موردحمایت جناح راست قدرت در تهران، اشغال و بخشی از آن به آتش کشیده شد. بریتانیا هم به‌عنوان اعتراض به اشغال سفارت خود در تهران، سفیر و کلیه کارکنان سفارت جمهوری اسلامی در لندن را با قید فوریت ۲۴ ساعته اخراج کرد. بعد از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و ابراز علاقه تهران به تجدید مناسباتی متعارف با جامعه جهانی، امکان تجدید مناسبات تهران و لندن موردبررسی دوباره قرار گرفت ولی پیشرفت ملموس در این مسیر، موکول به خروج مذاکرات اتمی از بن‌بست و رسیدن به توافق جامع با جمهوری اسلامی در این زمینه شد.
حرکت گام‌به‌گام
باوجود علاقه خاص و سنتی جامعه مذهبی ایران نسبت به لندن، در مقایسه با هر پایتخت دیگر اروپایی و علی‌رغم دیدارهای غیررسمی و مستمر شمار زیادی از صاحب‌منصب‌های شاغل و نیمه شاغل رژیم اسلامی از لندن و همچنین زندگی و تحصیل تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از اعضاء خانواده‌ها و فرزندان آن‌ها در شهرهای مختلف بریتانیا، مناسبات رسمی جمهوری اسلامی با لندن طی ۳۷ سال گذشته همواره سرد و متزلزل و در شرایطی بحرانی بوده است. سفارت بریتانیا در تهران تا پایان جنگ هشت‌ساله ایران با عراق تعطیل بود. اندکی بعد از بازگشایی، به بهانه انتشار آیه‌های شیطانی مناسبات ایران با بریتانیا با سردی و تشنج دوباره همراه و سال بعد قطع شد. حمله صدام به کویت زمینه‌ساز ازسرگیری مناسبات لندن با تهران گردید ولی مناسبات متعارف تهران ـ لندن تا سفر سال ۲۰۰۰ کمال خرازی، وزیر خارجه دولت خاتمی به بریتانیا ریشه نگرفت. خودداری تهران از قبول دیوید رادوی نماینده معرفی‌شده لندن برای اشغال پست سفیر آن کشور در ایران، به بهانه سابقه جاسوسی، مجدداً مناسبات دو کشور را سرد ساخت.
غلام‌حسین عادلی دبیر کل کنونی مجمع کشورهای صادرکننده گاز در زمان کوتاه مأموریت به‌عنوان سفیر جمهوری اسلامی در لندن که از سال ۲۰۰۴ آغاز شد، به بهبود مناسبات ایران و بریتانیا کمک کرد. دوران کوتاه تصدی او نیز سال بعد باروی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد به سرآمد و عادلی همراه چهار سفیر شناخته‌شده دیگر، از محل مأموریت خود به تهران احضار شد. جمهوری اسلامی همواره خلأ حضور فعال سفارت‌خانه خود در لندن را با تقویت کادر کنسولگری‌ها در گلاسگو و منچستر و همچنین تجهیز مساجد شیعه در این شهرها با مانوران رسمی و غیررسمی جبران کرده است. دولت حسن روحانی با توجه به اهمیت عادی‌سازی مناسبات با لندن، در اجرای طرح فراگیرتر عادی‌سازی مناسبات ایران با غرب، توسعه مناسبات کاری با بریتانیا را، در کنار تلاش برای نزدیکی با واشنگتن، مدنظر قرارداد.
تلاش‌های تهران با رضایت دادن بریتانیا به تعیین نماینده (کاردار غیر مقیم) برای سفارت خود در لندن (و عمل مشابه و متقابل ایران) در اکتبر سال ۲۰۱۳ به نتیجه ابتدایی رسید. گام اخیر و ارتقاء سطح مناسبات تهران لندن که بعد از دست یافتن به توافق اتمی با تهران پیموده شده، در صورت حرکت حکومت اسلامی ایران به‌سوی تعادل بیشتر؛ اجرای بدون وقفه تعهدات اتمی، کاهش مداخله جویی‌های تنش‌زا در منطقه و همچنین گشودن تدریجی فضای سیاسی داخلی، می‌تواند طی ماهه‌ای آینده به مبادله سفیر مابین دو کشور بیانجامد.
نماینده مقیم
حدود ده روز پیش از اعلام خبر بازگشایی سفارت بریتانیا که انجام آن تا سه روز پیش‌ازتاریخ تعیین‌شده از سوی دو کشور محرمانه نگاه داشته شده بود، دو گروه متفاوت از سوی شبکه بی‌بی‌سی راهی تهران شد و سه گزارش تلویزیونی در سرویس جهانی و شبکه‌های یک و دو تهیه و در ساعات پربیننده پخش شد. برنامه‌های یادشده به‌گونه‌ای هدف‌دار چهره مثبتی از ایران عرضه می‌داشت.
در مراسم ساده بازگشایی سفارت بریتانیا در تهران، کنار فیلیپ هموند که به این منظور راهی تهران شده بود، آجای شارما دیپلمات هندی تبار نسبتاً جوان و حرفه‌ای بریتانیا قرارگرفته بود. شارما تا روز یکشنبه کاردار غیر مقیم بریتانیا در تهران بود. وضعیت شارما تا تعیین سفیر ثابت بریتانیا در تهران از “کاردار غیر مقیم” به “کاردار مقیم” تغییر کرده است. شارما به زبان فارسی آشنا و در مورد ایران دارای شناخت نسبتاً خوبی است. وی پیش از گمارده شدن به‌عنوان کاردار غیر مقیم، مسئول بخش ایران در وزارت خارجه بریتانیا بود. در این بخش از وزارت خارجه بریتانیا ایرانی‌تبارهای عضو وزارت خارجه‌اند. پیش از تصدی مسئولیت بخش ایران در وزارت خارجه بریتانیا، کاردار کنونی از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ معاون نماینده سیاسی بریتانیا در تهران بود. شارما به‌عنوان یک دیپلمات حرفه‌ای از پشتیبانی هر دو حزب کارگر و محافظه‌کار در زمان داشتن دولت برخوردار شده. وی درگذشته دو بار مأموریت خدمت دیپلماتیک در آنکارا و یک‌بار مسکو را در پرونده خود دارد و بسیار علاقه‌مند به بهبود مناسبات تهران و بریتانیا است.
مناسبات لندن با تهران در طول ۳۶ سال گذشته به‌نوعی، نقش دماسنج مناسبات ایران اسلامی با غرب را داشته است. پیش از انقلاب، مناسبات تجاری، فرهنگی و نظامی ایران با بریتانیا بسیار نزدیک و گسترده بود. بعد از انقلاب، علاوه بر تنش هشت‌ساله در این مناسبات، به دلیل متوقف شدن فعالیت‌های شرکت‌های نفتی بی پی و داچ شل در ایران و همچنین قطع کامل خریدهای نظامی ایران از بریتانیا، حجم مبادلات تجاری دو کشور به سطحی بسیار نازل رسید. پیش از انقلاب بسیاری از نیازهای نیروی دریایی، زرهی و بخشی از تجهیزات موشکی نیروی هوایی هم توسط بریتانیا تأمین می‌شد. اوج مناسبات همکاری دو کشور بعد از انقلاب، در سال ۲۰۰۳ و هنگام تصدی جک استراو بود که وی به بهانه توافق اتمی سعدآباد همراه با یاشکا فیشر وزیر خارجه آلمان و دومینیک دوویلپن وزیر خارجه وقت فرانسه راهی تهران شد. از آن زمان و حتی بعد از ترک پست وزارت، جک استراو به‌عنوان لابی‌گر غیررسمی جمهوری اسلامی فعالیت داشته است.
اندکی بعد از آغاز به کار دولت روحانی، جک استراو در رأس یک هیئت پارلمانی که در آن لرد نورمن لومنت، وزیر خزانه‌داری پیشین بریتانیا در دولت محافظه‌کار جان میجر نیز عضویت داشت، راهی تهران شد ولی این مأموریت به عادی‌سازی مناسبات تهران و لندن و توسعه تجارت مابین دو کشور منجر نشد. بریتانیا، بخصوص در فقدان مناسبات سیاسی تهران-واشنگتن و در وضعیت ادامه بحران امنیتی در عراق، جنگ داخلی سوریه و ادامه حکومت داعش، مایل به داشتن کانال ارتباطی مستقیم با تهران است، هرچند که شرایط را هنوز برای ازسرگیری مناسبات گسترده‌تر تجاری، بخصوص سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز مساعد نمی‌بیند. تصمیم به نزدیکی بیشتر همکاری‌های لندن با تهران طی چند ماه آینده بی‌شک تحت تأثیر دو مؤلفه بیش از عوامل دیگر خواهد بود: هموار شدن مسیر اجرای توافق اتمی ۱۴ ماه ژوئیه و همچنین نتیجه انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفندماه.
روزآنلاین
