توافق اتمی با ایران که بنا بود روز اول ژوئیه اعلام شود با سه بار تمدید مذاکرات حالا آخرین مراحل خود را طی می‌کند. رضا تقی‌زاده کارشناس سیاست خارجی از وقایعی می‌گوید که احتمالاً در وین باعث تمدید سه‌باره مذاکرات شده است.
آخرین دور مذاکرات اتمی ایران با کشورهای ۵ به‌علاوه یک برای سومین بار تمدید شد. بنا بر آخرین گزارش‌ها این مذاکرات که ابتدا قرار بود روز اول ژوئیه به پایان برسد تا ۱۳ ژوئیه ادامه خواهد داشت.
بنا بر آنچه در برخی رسانه‌ها منتشرشده، طرف ایرانی مدعی است که هیئت آمریکایی در آخرین لحظه‌ها تغییر موضع داده است. روزنامه گاردین به بسته‌ای پیشنهادی اشاره‌کرده که هیئت آمریکایی به ایران ارائه داده بود اما پس از ویدیو کنفرانس با باراک اوباما در چهارشنبه‌شب، این بسته را از دستور کار خارج کرده است.
توئيت انگلیسی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران با این مضمون که “نمی‌توانید اسب‌ها را در میانه مسابقه عوض کنید” نیز بنا بر تحلیل گاردین اشاره به همین موضوع دارد.
از سوی دیگر طرف مقابل نیز ایران را متهم می‌کند که در آخرین لحظات موضوع جدیدی را به میان کشیده و آن رفع تحریم تسلیحاتی این کشور است که ظاهراً تاکنون در مذاکرات مطرح نبوده است.
ازآنجاکه جزئیات بسیار کمی از این مذاکرات به بیرون درز می‌کند، تحلیل‌ها تنها بر گمانه‌زنی و اطلاعات اندکی که به بیرون درز کرده استوار هستند.
رضا تقی‌زاده تحلیلگر سیاسی مقیم گلاسکو در گفتوگو با دویچه‌وله می‌گوید تغییر مواضع آمریکا نمی‌تواند خیلی بر روند مذاکرات تأثیر بگذارد بلکه به نظر او این انعطاف‌پذیری جمهوری اسلامیست که میتواند مذاکرات را به نتیجه برساند و یا آن را از رسیدن به نتیجه بازدارد.
این کارشناس درعین‌حال تأکید می‌کند که ناهماهنگی بین اعضای گروه ۵ به‌علاوه یک باعث گلایه‌مندی ایران شده است. اشاره او به موافقت روسیه و چین با برداشتن تحریم تسلیحاتی ایران در مقابل مخالفت بریتانیا، فرانسه، آلمان و آمریکاست.
برداشتن تحریم تسلیحاتی، حق ایران است
در مورد خواست جدید ایران مبنی بر برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی، آقای تقی‌زاده تا حدی حق را به جمهوری اسلامی داده می‌گوید: «ایران ۱۵ کشور در همسایگی خودش دارد که از این میان بیش از ۸ کشور با ایران دارای اختلافات ارضی هستند و تقویت بنیه نظامی ایران یک ضرورت دفاعیست. اگر دندان اتمی جمهوری اسلامی را میکشند، حداقل بایستی به ایران شانس برخورداری از ظرفیت دفاعی را بدهند. از این موضع چین و روسیه هم دفاع میکنند و ایران با برخوردی از مواضع روسیه و چین، حالا امکان اصرار ورزی بیشتری را به‌طرف مقابل دارد، برای گرفتن امتیازات بیشتر در آخرین روزهای باقی‌مانده از عمر مذاکرات».
گفتوگو با رضا تقی‌زاده درباره توافق اتمی
گذشته از توان دفاعی ایران در منطقه و در مقابل تهدیدها‌ی احتمالی، نکته دیگری که برخی تحلیل‌گران به آن اشاره میکنند، مبارزه ایران با “دولت اسلامی” یا داعش است. اگر قرار بر این باشد که آمریکا از توان نظامی ایران برای مقابله با گروه “دولت اسلامی” استفاده کند، این پرسش پیش می‌آید که چرا آمریکا با رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران که میتواند قدرت نظامی این کشور را در مقابله با داعش افزایش دهد مخالف است.
رضا تقی‌زاده در پاسخ به این پرسش به دو نکته اشاره می‌کند؛ اول آنکه آمریکا از آشکار کردن همکاری‌اش با ایران در مقابله با داعش به‌شدت پرهیز دارد و باآنکه می‌داند “اگر قرار باشد داعش بدون حضور چکمههای آمریکایی به موضوعی خاتمه یافته تبدیل شود، حضور فعال جمهوری اسلامی در این مورد ضروری است” ولی از رسانه‌ای کردن این همکاری می‌پرهیزد.
نکته دوم نارضایتی کشورهایی مثل اسرائيل و عربستان از توانمند شدن نظامی ایران است. علاوه بر این‌ها به نظر آقای تقی‌زاده حزب جمهوری‌خواه آمریکا و نمایندگان کنگره نیز نظر مساعدی نسبت به رفع تحریم تسلیحاتی ایران ندارند.
فرانسه، همم وضع با اسرائیل و عربستان
البته بر سر میز مذاکرات هم کشورهایی هستند که در کنار عربستان و اسرائيل قرار می‌گیرند؛ ازجمله فرانسه. آقای تقی‌زاده با اشاره به مواضع تا کنونی لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه در مذاکرات اتمی و نقش بازدارنده‌ی او در توافق ژنو در سال ۲۰۱۳، می‌گوید: «این بار هم به نظر میرسد با توجه به بازار خوبی که فرانسه در عربستان دارد و با توجه به مناسبات کاری که بین دولت کنونی فرانسه و اسراییل وجود دارد، فرانسه نگاهی تندتر از آمریکا در قبال مذاکرات در پیش‌گرفته و اگر دولت آمریکا بخواهد در مقابل جمهوری اسلامی انعطاف بیشتری نشان دهد، فرانسویها تا حدودی ضوابط محکمتری را خواستار هستند. به نظر میرسد که دیپلمات ارشد اروپا خانم موگرینی هم به‌نوعی در کنار فرانسه قرارگرفته است».
رضا تقی‌زاده به‌عنوان شاهد مدعایش به درگیری لفظی ظریف و موگرینی در وین اشاره می‌کند که در جریان آن وزیر خارجه ایران خطاب به مسئول سیاست خارجی اروپا گفته بود: «هرگز با یک ایرانی به زبان تهدید صحبت نکنید».
این جدال لفظی البته با دعوت ظریف از خانم موگرینی به‌صرف شامی ایرانی در همان شب خاتمه یافت.
آقای تقی‌زاده این اختلاف‌نظرها را عادی دانسته و معتقد است نمی‌تواند مانع حصول توافق شود چراکه در سال ۲۰۱۳ هم باوجود همین اختلافات و علیرغم مخالفت جدی فرانسه درنهایت توافق ژنو امضا شد.
مصوبه کنگره؛ مانعی نه‌چندان جدی بر سر راه توافق
بر اساس مصوبه اخیر کنگره آمریکا، درصورتی‌که توافق اتمی با ایران تا پایان روز ۹ ژوئیه عملی می‌شد، کنگره یک ماه پس‌ازآن نظرش را درباره آن به اوباما اعلام می‌کرد.
اما درصورتی‌که این توافق در فاصله ۱۰ ژوئیه تا ۷ سپتامبر امضا شود، کنگره دو ماه فرصت خواهد داشت تا تائید نهایی آن را به دولت آمریکا بدهد. این یعنی از امروز تا ۷ سپتامبر هرزمانی که توافق امضا شود تا دو ماه پس‌ازآن خبری از رفع تحریم‌های آمریکا علیه ایران نخواهد بود و پس‌ازآن هم با توجه به مدتی که برای عملی شدن رفع تحریم لازم است ممکن است این زمان تا ۴ ماه به درازا بکشد.
رضا تقی‌زاده اما معتقد است درصورتی‌که اوباما بتواند یک توافق قابل‌قبول و خوب ارائه کند و کنگره روی اصول این توافق ایراد جدی نداشته باشد، شاید اوباما از طریق گفتوگو با رهبران سنا و رهبران مجلس نمایندگان آنها را قانع کند که مطابق با تعداد روزهای اضافهشده بر زمان انقضا، یعنی از ۹ ژوئیه تا مثلاً ۱۳ ژوئیه، چهار روز بر یک ماهی که قبلاً در مصوبه مورد تصویب قرارگرفته بود، اضافه کنند.
وی اضافه می‌کند: «ولی درصورتی‌که نمایندگان کنگره اصرار داشته باشند برای چوب لای چرخ مذاکرات گذاشتن، این زمان دوماهه حداقل برابر با چهار ماه محروم بودن جمهوری اسلامی خواهد بود از دریافت امتیازاتی که درنتیجه لغو تحریمها به دست می‌آورد؛ یعنی اگر درآمد نفتی ایران مثلاً قرار است امروز آزاد شود، ۴ ماه دیگر آزاد خواهد شد و این مشکل بسیار جدی درراه مذاکرات است».
شانس توافق بسیار بالاست
بااین‌همه آقای تقی‌زاده معتقد است با توجه به انعطاف‌پذیری کنگره و نفوذی که رئیس‌جمهور آمریکا میتواند روی قانون‌گذاران داشته باشد، این موضوع مشکل چندان جدی‌ای نخواهد بود.
از طرف دیگر او معتقد است اگر واقعاً این موضوع جدی بود، ایران با تمدید مذاکرات موافقت نمی‌کرد چون می‌دید که این تمدید زیان سنگینی برایش خواهد داشت.
رضا تقی‌زاده با توجه به شرایط منطقه درمجموع معتقد است شانس رسیدن به توافق بسیار بیشتر از ۵۰ درصدی است که اوباما دو روز پیش اظهار کرد. او می‌گوید: «طرفین مذاکره به این نتیجه رسیدهاند که هزینههای ترک مذاکرات در این لحظه بسیار بیشتر از امتیازات کوچکی خواهد بود که درنتیجه ادامه مذاکرات به دست میآورند و احتمال اینکه در طول ساعتها و روزهای آینده مذاکرات به نتیجه مثبت برسد، از دید من زیادتر است».
در آخرین لحظات تهیه این مطلب محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که مذاکرات وین در روزهای تعطیل آخر هفته نیز ادامه خواهد داشت.
نویسنده میترا شجاعی
دویچه وله
